Donald Trump is terug in het Witte Huis. Maar dit keer is het geen herhaling van 2016. Zijn tweede termijn is minder chaotisch en beter georganiseerd. Wat er nu in Washington gebeurt, zegt meer over de staat van Amerika dan over Trump zelf.

Toen Trump op 5 november 2024 opnieuw werd gekozen, leek dat aanvankelijk een terugkeer van het oude patroon: controverse, gevechten met de media en improvisatie. Maar sinds zijn inauguratie in januari 2025 blijkt het tegendeel waar.

Waar zijn eerste termijn vooral draaide om stijl en strijd, draait de tweede om structuur en macht. Achter de schermen werkt de regering aan een herinrichting van de staat, geïnspireerd door Project 2025, een conservatief plan van denktank The Heritage Foundation om de federale overheid te hervormen.

Project 2025 beschrijft tot in detail hoe ambtenaren vervangen kunnen worden door politieke loyalisten en hoe de uitvoerende macht structureel versterkt kan worden. Veel van de architecten van dat plan bekleden inmiddels sleutelposities in het Witte Huis. Hun invloed is zichtbaar in beleid en keuzes voor medewerkers.

President Trump regeert deze keer niet via tweets, maar via presidentiële decreten. Sinds januari 2025 is een recordaantal decreten uitgevaardigd over migratie, milieu, regulering en onderwijs. De bedoeling is helder: beleidsverandering zonder wetgeving.

Waar het Congres vaak verdeeld is, gebruikt Trump zijn uitvoerende bevoegdheden om direct resultaat te boeken. Dat maakt het presidentschap machtiger dan ooit, maar het schuift ook aan tegen de grenzen van de Amerikaanse grondwet.

Het evenwicht tussen president, Congres en rechtspraak, ooit de ruggengraat van de democratie, staat onder spanning.

De grootste veranderingen voltrekken zich niet in het zicht, maar binnen de overheidsstructuur zelf. Project 2025 voorziet in een grootschalige herstructurering van het ambtelijke apparaat. Tienduizenden medewerkers kunnen worden ontslagen of vervangen door politieke benoemingen.

Het doel is helder: een loyale overheid die direct uitvoert wat het Witte Huis wil. Dat is efficiënt, maar riskant. De Amerikaanse bureaucratie was juist bedoeld als buffer, namelijk een systeem dat beleid uitvoert ongeacht de partij die regeert.

Door die neutraliteit af te breken, verandert de overheid van een controlemechanisme in een verlengstuk van de macht. Kennis en continuïteit verdwijnen en expertise maakt plaats voor ideologische trouw.

De koers wordt zichtbaar in concrete dossiers. Aan de grens met Mexico zijn militaire eenheden ingezet. Milieuregels zijn in hoog tempo teruggedraaid. Het ministerie van Justitie past zijn interne regels aan, waardoor de onafhankelijkheid van aanklagers wordt ingeperkt.

Samen vormen deze beslissingen geen toevallige reeks, maar een machtsstrategie. Elk beleidsterrein wordt een instrument om controle uit te oefenen, niet alleen over beleid maar ook over het apparaat dat het uitvoert.

Het gratiebeleid versterkt dat beeld. Door ruime toepassing van het presidentiële pardon, vaak richting politieke bondgenoten, wordt de symbolische kracht van het recht uitgehold. De boodschap is duidelijk: de president beslist, ook waar de rechtsstaat begint en eindigt.

De Amerikaanse democratie functioneert nog steeds: er zijn verkiezingen, een Congres en een Hooggerechtshof. Maar het karakter van het systeem verandert. Waar ooit institutionele terughoudendheid gold, overheerst nu de overtuiging dat een verkiezingsoverwinning een mandaat is om de spelregels zelf te herschrijven.

Voor aanhangers is dat een noodzakelijke correctie op een “te machtige bureaucratie”. Voor tegenstanders is het een glijdende schaal richting autocratie. Beide visies tonen hetzelfde feit: de democratie wordt getest, niet door een staatsgreep, maar door haar eigen wetten en instituties.

De kernvraag is niet of Trump binnen de regels handelt, maar hoe rekbaar die regels blijken te zijn. Een democratie kan veel verdragen, zolang de spelers zichzelf beperken. Als die zelfbeperking verdwijnt, blijven de instellingen formeel bestaan, maar verandert hun betekenis.

Trump’s tweede termijn laat zien dat macht niet altijd met geweld verandert. Soms gebeurt het door bureaucratische hertekening, in kleine stappen, verspreid over duizenden pagina’s aan uitvoeringsbesluiten.

Of het Amerikaanse systeem dat overleeft, zal afhangen van rechters, Congresleden en burgers die de democratie niet zien als bezit van één leider, maar als een gezamenlijke verantwoordelijkheid.

Bronnen:

• Reuters – “What Trump has done since returning to the White House” (2025)

• AP News – “Project 2025 and the reorganization of the federal government”

• Federal Register – overzicht van uitvoeringsbesluiten (2025)

• ACLU Report – “Democracy under redesign: The institutional impact of Project 2025”