“A republic, if you can keep it” antwoordde Benjamin Franklin in 1787 toen hem werd gevraagd wat er in de Grondwet stond over wat voor vorm Amerika zou krijgen. Maar na de uitspraak van het Hooggerechtshof of een president immuun is voor juridische vervolging lijkt het erop dat de volgende presidenten als een monarch kunnen regeren, want er hoeft voor geen enkele actie die binnen officiële handelingen verantwoording te worden afgelegd. En die officiële handelingen kunnen heel breed worden geïnterpreteerd.

Op 1 juli 2024 heeft het Hooggerechtshof van de Verenigde Staten een belangrijke uitspraak gedaan over de immuniteit van voormalig president Donald Trump in verband met zijn acties tijdens de aanloop naar de bestorming van het Capitool op 6 januari 2021. Deze beslissing, die een cruciale invloed heeft op de rechtszaken tegen Trump, schept tevens een belangrijk precedent voor toekomstige presidenten. .

De bestorming van het Capitool op 6 januari 2021 markeerde een van de donkerste dagen in de recente Amerikaanse geschiedenis. Een menigte van Trump-aanhangers bestormde het gebouw in een poging de certificering van de verkiezingsuitslag van 2020, waarin Joe Biden tot president werd verkozen, te verstoren. Trump werd beschuldigd van het aanzetten tot deze aanval door zijn voortdurende beweringen van verkiezingsfraude en oproepen aan zijn aanhangers om “krachtig” te vechten.

Na de gebeurtenissen van 6 januari werd Trump geconfronteerd met meerdere rechtszaken, variërend van civiele aanklachten tot strafrechtelijke vervolging. Een van de kernvragen was of Trump immuniteit genoot voor zijn handelingen als president. Presidentiële immuniteit is bedoeld om de president te beschermen tegen rechtszaken die hun vermogen om hun officiële taken uit te voeren zouden kunnen belemmeren. Deze bescherming is echter niet absoluut.

Het Hooggerechtshof oordeelde in een 6-3 beslissing dat Trump gedeeltelijke immuniteit geniet voor officiële handelingen die hij tijdens zijn presidentschap heeft uitgevoerd, maar dat deze immuniteit niet van toepassing is op acties die buiten zijn officiële taken vallen. De rechtbank stelde dat de acties van Trump tijdens de aanloop naar de bestorming van het Capitool niet allemaal kunnen worden beschouwd als onderdeel van zijn officiële taken als president.

De uitspraak van het Hooggerechtshof heeft belangrijke gevolgen voor de lopende en toekomstige rechtszaken tegen Trump. Speciale aanklager Jack Smith heeft Trump aangeklaagd voor obstructie van een officiële procedure, gebaseerd op zijn pogingen om een alternatieve set kiesmannen naar het Congres te sturen. Deze aanklacht blijft overeind ondanks de uitspraak van het Hooggerechtshof, omdat Smith heeft betoogd dat deze handelingen buiten de beschermde officiële taken van een president vallen.

De uitspraak van het Hooggerechtshof beperkt de reikwijdte van de wet die obstructie van officiële procedures verbiedt. Dit kan gevolgen hebben voor de aanklachten tegen sommige relschoppers van 6 januari, maar waarschijnlijk niet direct voor de aanklacht tegen Trump zelf. Smith heeft in zijn aanklachten aangegeven dat deze gebaseerd zijn op specifieke handelingen die mogelijk buiten de beschermde officiële taken van een president vallen.

Politiek gezien heeft Trump de uitspraak gevierd als een overwinning en heeft hij deze gepresenteerd als een nederlaag voor het ministerie van Justitie. Hij beschreef de beslissing op sociale media als een “GROTE WINST!”. en benadrukte dat dit de pogingen van zijn tegenstanders om hem juridisch aan te pakken had ondermijnd. Echter, zelfs binnen het kamp van Trump was er een erkenning dat de impact mogelijk beperkt is en dat de juridische uitdagingen nog steeds significant zijn.

De uitspraak van het Hooggerechtshof zet een belangrijk precedent voor toekomstige presidenten. Door te bevestigen dat presidentiële immuniteit niet absoluut is, wordt de rechtszekerheid vergroot en wordt benadrukt dat presidenten verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor handelingen die buiten hun officiële plichten vallen. Dit kan toekomstige presidenten aansporen om zorgvuldiger te handelen, wetende dat ze niet onschendbaar zijn voor hun daden.

De juridische basis voor presidentiële immuniteit ligt in verschillende uitspraken van het Hooggerechtshof en interpretaties van de grondwet. In het verleden heeft het Hof geoordeeld dat presidenten niet vervolgd kunnen worden voor officiële handelingen die zij in hun functie hebben uitgevoerd. Dit principe werd benadrukt in de zaak Nixon v. Fitzgerald (1982), waarin het Hooggerechtshof oordeelde dat een zittende president absolute immuniteit geniet tegen civiele schadeclaims die voortvloeien uit officiële handelingen.

Echter, in Clinton v. Jones (1997), oordeelde het Hooggerechtshof dat een zittende president niet immuun is voor rechtszaken over handelingen die buiten hun officiële taken vallen. Deze uitspraken hebben een kader geschapen waarin de immuniteit van een president kan worden afgewogen tegen de noodzaak van verantwoording en rechtszekerheid.

In de zaak van Trump werden verschillende juridische argumenten naar voren gebracht. Trumps verdediging betoogde dat zijn toespraken en acties in de aanloop naar de bestorming van het Capitool binnen de reikwijdte van zijn officiële taken vielen, zoals het uitoefenen van zijn recht op vrije meningsuiting en zijn rol als leider van de uitvoerende macht. De aanklagers stelden daarentegen dat zijn acties gericht waren op het ondermijnen van een democratisch proces en daarom niet beschermd konden worden door presidentiële immuniteit.

De uitspraak van het Hooggerechtshof in deze zaak bevestigt het principe dat presidentiële immuniteit niet onbeperkt is. Het Hof oordeelde dat de acties van Trump, zoals het proberen te beïnvloeden van de verkiezingsuitslag door middel van valse kiesmannen, niet kunnen worden beschouwd als onderdeel van zijn officiële taken en daarom niet beschermd zijn door immuniteit.

Deze beslissing heeft belangrijke grondwettelijke implicaties. Het benadrukt de scheiding der machten en de noodzaak van verantwoording binnen het Amerikaanse systeem van checks and balances. Door te bevestigen dat een president verantwoordelijk kan worden gehouden voor bepaalde handelingen, zelfs na zijn ambtstermijn, versterkt het Hooggerechtshof de rechtsstaat en de democratische waarden waarop Amerika is gebaseerd.

De uitspraak zal ongetwijfeld invloed hebben op toekomstige presidenten en hun gedrag tijdens hun ambtstermijn. Presidenten zullen zich meer bewust zijn van de grenzen van hun immuniteit en de mogelijkheid dat zij juridisch verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor hun acties. Dit kan leiden tot meer voorzichtigheid en zorgvuldigheid bij het nemen van beslissingen die buiten de reikwijdte van hun officiële taken vallen.

Bovendien zal deze uitspraak waarschijnlijk een impact hebben op de manier waarop toekomstige presidenten omgaan met controversiële en potentieel illegale activiteiten. Het besef dat zij na hun ambtstermijn kunnen worden vervolgd, kan dienen als een afschrikwekkend middel voor misbruik van macht en het ondermijnen van democratische processen.