In het najaar van 2025 is in Amerika een reeks strafrechtelijke vervolgingen ingezet tegen drie bekende politieke figuren: James Comey, John Bolton en Letitia James. Alle drie zijn voormalige tegenstanders of critici van Donald Trump. Hun aanklachten lopen uiteen van valsheid in verklaring tot het delen van geheime documenten en financiële fraude. Maar in hun gezamenlijke context roept deze golf van vervolgingen één fundamentele vraag op: wat gebeurt er met een democratie als justitie wordt ingezet als een politiek wapen?

James Comey, voormalig directeur van de FBI, werd in september 2025 aangeklaagd door een federaal grand jury in Virginia. De aanklacht beschuldigt hem van het afleggen van een valse verklaring aan het Congres en het belemmeren van een parlementair onderzoek. Volgens de aanklager zou Comey in 2017 interne documenten hebben achtergehouden en verkeerd hebben weergegeven tijdens zijn getuigenis over de Russische inmenging in de verkiezingen van 2016.

Comey’s verdediging spreekt van een selectieve vervolging. De timing, vlak voor de verjaringstermijn, en de benoeming van een nieuwe U.S. Attorney met persoonlijke banden aan de president hebben de indruk versterkt dat de zaak politiek gemotiveerd is. Democratisch senator van Minnesota, Amy Klobuchar noemde de aanklacht “een daad van vergelding”, terwijl anderen waarschuwden voor “gevaarlijk misbruik van macht”. De kritiek richt zich minder op de juridische details dan op de bredere implicatie: dat een oud-vijand van Trump, die eerder door hem werd ontslagen, jaren later alsnog strafrechtelijk wordt aangepakt door diens politieke bondgenoten.

Een maand later volgde een tweede zaak. John Bolton, Trumps voormalige nationale veiligheidsadviseur, werd in Maryland aangeklaagd wegens het onrechtmatig delen en bewaren van geheime documenten. Volgens de aanklacht zou Bolton ruim duizend pagina’s aan geclassificeerde notities en memo’s hebben gedeeld, onder meer via e-mail met familieleden.

Bolton noemde de aanklacht een vorm van politieke vergelding. Hij was een van de eerste Republikeinse functionarissen die zich na zijn vertrek openlijk tegen Trump keerde. Zijn boek The Room Where It Happened uit 2020 was scherp kritisch over het presidentschap. Sindsdien stond hij op wat door Amerikaanse media vaak Trumps “enemies list” wordt genoemd. Dat Bolton nu, vijf jaar later, wordt vervolgd door een ministerie van Justitie onder invloed van Trump-gezinde leiding, past volgens zijn verdediging in dat patroon.

De derde zaak betreft Letitia James, procureur-generaal van de staat New York. Zij leidde de civiele fraudezaak tegen Trump en zijn onderneming, die resulteerde in een miljoenenboete en inbeslagname van activa. In oktober 2025 werd James zelf aangeklaagd door een federaal grand jury in Virginia voor bankfraude en het doen van valse verklaringen bij een vastgoedtransactie.

James noemde de aanklacht “politiek theater” en weigerde af te treden. Ze stelde dat de federale autoriteiten haar willen straffen voor haar optreden tegen Trump en dat de zaak bedoeld is om een afschrikkend signaal te geven aan andere openbaar aanklagers. De zaak leidde onmiddellijk tot felle reacties in New York, waar juridische organisaties waarschuwden dat “de federale vervolging van een gekozen staatsprocureur een precedent schept dat de scheiding der machten ondermijnt”.

De drie zaken verschillen in aard en juridische zwaarte, maar vertonen opvallende overeenkomsten. In elk geval gaat het om figuren die openlijk botsten met Trump. In elk geval speelt de aanklacht zich af binnen een ministerie van Justitie dat deels wordt bemand door mensen met directe politieke connecties. De aanklacht valt op door haar timing: jaren na de vermeende feiten, maar op een moment van hernieuwde politieke spanning rond de tussentijdse verkiezingen van 2026.

Dat patroon voedt het beeld van een justitieel apparaat dat niet langer alleen recht handhaaft, maar ook politieke vijanden aanpakt. Zelfs als de aanklachten juridisch steekhoudend zijn, is de perceptie van politieke motieven al genoeg om het publieke vertrouwen in de rechtsstaat aan te tasten. Democratische instituties zijn immers niet alleen afhankelijk van wetten, maar ook van geloofwaardigheid.

De kern van de rechtsstaat is dat strafrechtelijke vervolgingen plaatsvinden op basis van bewijs, niet op basis van politieke voorkeur. Wanneer aanklachten samenvallen met persoonlijke of partijpolitieke belangen, komt dat principe onder druk te staan.

De scheiding der machten is hierbij cruciaal. De uitvoerende macht, de president en zijn kabinet, hoort zich te onthouden van directe bemoeienis met wie wel of niet wordt vervolgd. Als die scheiding vervaagt, verliest justitie haar neutraliteit.

Daarmee dreigt een tweede gevaar: het ontstaan van een chilling effect. Politieke tegenstanders kunnen het gevoel krijgen dat kritiek op de macht risico’s met zich meebrengt, omdat justitie als vergeldingsmiddel kan worden ingezet. In een gezonde democratie moeten politieke meningsverschillen worden uitgevochten in het publieke debat, niet in de rechtszaal.

Een derde risico betreft de institutionele erosie van vertrouwen. Burgers die zien dat justitie wordt gebruikt in partijpolitieke strijd, zullen minder geneigd zijn de legitimiteit van juridische uitspraken te erkennen. Dat ondermijnt de autoriteit van rechtbanken, aanklagers en wetshandhavers en vergroot de kloof tussen politiek en samenleving.

Er is ook een tegenargument. Het is niet per definitie politiek wanneer een oud-functionaris of prominent persoon wordt vervolgd. Het recht geldt voor iedereen en het feit dat iemand een politieke positie bekleedde mag hem of haar niet immuniteit verschaffen. Als er bewijs is van meineed, fraude of onzorgvuldig omgaan met staatsgeheimen, dan is vervolging gerechtvaardigd.

De vraag is dus niet of deze figuren boven de wet staan, maar of ze worden vervolgd omdat ze critici waren. Dat onderscheid is moeilijk te bewijzen, maar van groot belang. In een goed functionerende rechtsstaat moeten aanklachten transparant zijn, aanklagers onafhankelijk, en de motieven toetsbaar. Alleen dan kan de schijn van politieke wraak worden voorkomen.

De vervolgingen van Comey, Bolton en James markeren een verschuiving in de Amerikaanse politiek. Ze tonen dat de grens tussen recht en politiek steeds vager wordt. Wat begon als een reeks persoonlijke conflicten tussen Trump en zijn critici, is uitgegroeid tot een structureel spanningsveld tussen de uitvoerende macht en de onafhankelijke instituties die haar moeten controleren.

Of deze zaken uiteindelijk tot veroordelingen leiden, is juridisch minder relevant dan de maatschappelijke nasleep. De perceptie van politieke rechtspraak kan op zichzelf al blijvende schade aanrichten. Democratie is meer dan verkiezingen; zij berust op vertrouwen in neutrale instituties. Wanneer dat vertrouwen verdwijnt, raakt niet alleen de rechtsstaat verzwakt, maar ook de legitimiteit van het hele politieke systeem.

De Amerikaanse democratie kent momenten van scherpe politieke strijd, maar haar kracht lag altijd in de scheiding tussen macht en recht. De vervolging van voormalige tegenstanders van de president test die scheiding op een manier die zelden is voorgekomen. Of deze aanklachten uiteindelijk standhouden, zal blijken in de rechtbank. Maar het grotere proces speelt zich al af: dat van een samenleving die moet beslissen of ze justitie nog ziet als een neutraal instituut of als een nieuw front in de politieke oorlog.